Meer inzicht in het inlevingsvermogen van je kind

Barack Obama's beschrijving van het belang van empathie, hier vertaald met inlevingsvermogen, is bijzonder treffend: Zoals de meeste waarden leerde ik over inlevingsvermogen van mijn moeder. Zij had een afkeer van elke vorm van wreedheid of onnadenkendheid of machtsmisbruik, of die zich nu uitte in racistische vooroordelen of in pesten op het schoolplein, of in onderbetaling van arbeiders. Als ze bij mij ook maar een zweem van zulk gedrag zag, keek ze mij recht in de ogen en vroeg: ‘Hoe zou jij dat vinden?'*

Kinderen kunnen niet vroeg genoeg leren hoe het voelt om in andermans schoenen te staan. Om door de ogen van een ander naar een situatie te kijken, mee te voelen en mee te denken met die ander. Dat is de basis van empathie.

Jezelf kunnen verplaatsen in een ander is belangrijk in de omgang met mensen. Het draagt bij tot het begrijpen van hun emoties en hun verbale en non-verbale communicatieboodschappen. Zonder empathie praat je immers langs elkaar heen of ontstaan er meningsverschillen.

De basis van empathie wordt gelegd tijdens de eerste levensjaren. Misschien was jij ook verrast toen jouw tweejarige plots droevig keek wanneer een ander kindje begon te huilen? Of die keer dat hij je streelde toen je een beetje down was? Het herkennen van emoties van anderen is de eerste stap in de ontwikkeling van het inlevingsvermogen van je kind.

Om met anderen te kunnen meevoelen, moet je jezelf in die ander kunnen verplaatsen. Kleine kinderen kunnen dit nog niet. Wat ze wel kunnen, is zich gevoelsmatig inleven in andere mensen. Dit soort meevoelen neemt toe vanaf het einde van het tweede levensjaar.

Een kind reageert met meegevoel omdat het nog geen onderscheid maakt tussen zichzelf en anderen. Als een ander iets meemaakt wat het kind zelf ook heeft meegemaakt, is het alsof het hemzelf weer overkomt. Het is dus een op zichzelf gerichte manier van meeleven. Pas wanneer het kind beseft dat een ander echt een ander is, kan er sprake zijn van meeleven in de onbaatzuchtige betekenis. Dit besef neemt toe vanaf de leeftijd van 3 jaar, wanneer kleuters in sociale wezens veranderen.

Jij kunt op verschillende manieren de ontwikkeling van het inlevingsvermogen van je kinderen stimuleren en zo de krijtlijnen uitzetten voor andere vaardigheden zoals ‘delen' en ‘zich verontschuldigen':

• Benoem gevoelens, zelfs wanneer je niet zeker bent of je kind je wel helemaal begrijpt. Je kunt bijvoorbeeld zeggen “Wat heb jij een grote lach op je gezicht! Je bent zeker blij dat je me ziet.” Hiermee ontwikkel je zijn register van emoties.

• Vertel je kind dat emoties van welke aard dan ook oké zijn, maar leer hem ook er op de gepaste manier mee om te gaan. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: “Ik begrijp dat je boos bent op je zusje omdat ze jouw koek heeft opgegeten, maar dat betekent niet dat je haar mag slaan.”

• Maak je kinderen attent op de gevoelens van anderen. Personages in boeken zijn een ideaal begin. “Kijk, de prins ziet er droevig uit, want iemand is er met zijn favoriete paard vandoor.” Met oudere kinderen kan je de stad in, naar het park, of een plaats waar je mensen tegenkomt die andere dingen doen dan in je eigen omgeving. Observeer die anderen een tijdje, ga dan bij elkaar zitten en laat ieder om beurt een verhaaltje bedenken over hoe ze zich het leven van een van die mensen voorstelt. Misschien zien jullie wel een oude gierigaard die in een kast van een huis woont of een chique dame met wel vijf poedels die de hele dag thee drinkt en pralines snoept.

• Minimaliseer de gevoelens van je kind niet. Neem zijn gevoelens en gedachten serieus en wimpel ze niet af. Dingen zeggen zoals “Jij bent toch helemaal niet bang. Alles is oké.” kan verwarrend zijn voor een bang kind. Het voelt zich hierdoor niet beter, leert zich ook niet beter voelen op die manier en gaat zijn emoties op den duur misschien wel verbergen.

Maak je verder geen zorgen als je kind soms vergeet dat anderen ook gevoelens hebben. Het duurt immers jaren vooraleer zijn inlevingsvermogen volledig ontwikkeld is.

* De passage is overgenomen uit het Barack Obama's boek De herovering van de Amerikaanse droom, uitgegeven bij Atlas. Voor meer informatie over uitgeverij Atlas en de Nederlandse boeken van Barack Obama verwijzen we naar hun website.